logo

Ładunek Miedziowca przykładem towarów eksportowanych z Gdańska.

AAA  

Ładunek.

Towary wchodzące w skład ładunku Miedziowca należą do najczęściej wymienianych w bogatej dokumentacji ukazującej udział ziem polskich w handlu bałtyckim. Ogółem pozyskano kilkanaście ton ładunku, który składał się z beczek zawierających rudę żelaza, smołę, dziegieć, popiół drzewny, wosk oraz sztab żelaznych w wiązkach opasanych obejmami z łyka, a także ciosów i klepek dębowych. Zanim odkryto Miedziowca, badacze dziejów średniowiecznego handlu europejskiego nie dysponowali nawet pojedynczymi próbkami surowców i półproduktów będących przedmiotem tej wymiany. Struktura towarowa ładunku Miedziowca skupia uwagę na ruchu przewozowym biegnącym według osi południkowej, czyli wzdłuż Wisły, ważnej arterii komunikacyjnej, ku Bałtykowi i dalej do krajów położonych nad Morzem Północnym.

 

„Plastry miedzi”.

Wydobyte wraz z wrakiem Miedziowca partie ładunku zawierały około dwóch ton miedzi w postaci owalnych, porowatych płyt różnej wielkość – o średnicy liczącej od kilkunastu do 50 centymetrów. Masa tych płyt waha się od dwóch-trzech do kilkunastu kilogramów. Na podstawie analiz próbek miedzi ustalono, że pochodzi ona z pobliskiej Bańskiej Bystrzycy. Miedź węgierska była jednym z podstawowych towarów eksportowych, który stał się źródłem bogactwa i znaczenia kupców krakowskich oraz toruńskich.

Nowe odkrycia surowca miedzianego z Rynku Starego w Krakowie, pozwalają na wykonanie badań porównawczych. Do prac tego typu można dołączyć próbki ładunku odkryte do tej pory na innych wrakach: w Skafto w Szwecji, Nauvo w Finlandii, koło Stavanger (Norwegia) i Cuxhaven (Niemcy).

 

Żelazo.

Mniej jednoznaczne wydaje się pochodzenie sztab kutego żelaza i rudy żelaza. Polska musiała sprowadzać szlachetniejsze metale, na przykład stal, z zagranicy, w tym także z Węgier. Znaczącym producentem wyrobów żelaznych były jednak ówczesne Prusy, a w nich i Gdańsk – znany ze swych kuźni, tak zwanych hamrów, które wykorzystywały do produkcji łupki nieprzekutego żelaza (osmund), sprowadzane ze Szwecji.

Sztaby żelaza w wiązkach oraz osmund stanowiły największą część masy wydobytych brył ładunku: masa samych sztab wynosi około 11,5 tony, a większość spośród około 100 wydobytych beczek wypełniona była łupkami żelaza. Wiązki zawierają odkuwki w kształcie klinów o długości 50-60 centymetrów i szerokości do 5-6 centymetrów. W jednej wiązce mieści się około 80 sztab o łącznej masie około 220-230 kilogramów, zaś jedna beczka z osmundem ważyła według szacunkowych obliczeń około 310 kilogramów.

 

Drewno.

Poważną część ładunku stanowiły produkty leśne – prawdopodobnie z terenów polskich. Głównymi eksporterami drewna obok Prus były przypuszczalnie Mazowsze i Podlasie, oferujące szeroki asortyment półproduktów, jak wańczos (używany m.in. do wykonania szalunków, stołów, drzwi, schodów itp.), klepki (do wyrobu beczek), drewno budowlane, dyle, maszty i inne, bliżej nieznane gatunki. Według zapisu kronikarza z 1414 roku tak wiele drewna zostało dowiezione do Gdańska, że zalegało na odcinku mili po obu stronach Motławy. Największymi odbiorcami tego towaru były Anglia, Szkocja i Flandria, najodleglejszym – Lizbona.

Na stanowisku znaleziono stosunkowo niewielką ilość drewna, co nie oznacza bynajmniej, że w ładowni Miedziowca nie znajdowała się przed zatonięciem znacznie większa ich partia. W każdym razie w masie ładunkowej z wraka znaleziono 79 sztuk tarcicy dębowej długości 2,5 metra i szerokości do 30 cm. Inny rodzaj drewna przewożonego na Miedziowcu reprezentują deszczułki dębowe o długości 79-85 centymetrów, szerokości około 15 cm i grubości 1,5-2,5 centymetrów. Służyły one między innymi do produkcji klepek na beczki.

 

Dziegieć i potaż.

Wywozowi drewna towarzyszył nieodłącznie eksport innych produktów leśnych, jak popiół, potaż i smoła pozyskiwana z drzew iglastych. Także te towary wytwarzane były w Prusach, na Mazowszu i Podlasiu; brak jednak całkowitej pewności, że zarówno drewno, jak i „towar leśny”, stanowiący w sumie pokaźną część ładunku Miedziowca, pochodziły z tych właśnie dzielnic Polski.

Płody leśne, podobnie jak ruda żelaza, przewożone były w beczkach. Wśród tych ostatnich rozróżnić można cztery typy: beczki o pojemności 51 litrów – do osmundu, 69- i 99-litrowe – do smoły oraz jedna beczka do wosku. Beczki 51- i 99-litrowe oraz beczka do wosku są podwójnie sklepione, tworząc klasyczne, pękate kształty, zaś 69-litrowe mają formy cylindryczne. Wszystkie wykonane z dębiny i opasane obręczami leszczynowymi. Każda beczka musiała ściśle odpowiadać obowiązującej na danym terenie jednostce miary, stosowanej dla danego towaru.

 

Wosk.

W przeciwieństwie do smoły, dziegciu i żywicy udział wosku w globalnej masie ładunkowej Miedziowca był niewielki. Stanowił on zresztą bardzo cenny podówczas towar, głównie ze względu na jego zapotrzebowanie do celów liturgicznych (świece). Wosk sprowadzano niemal wyłącznie ze wschodnich terenów państwa polskiego, a szczególnie z ziem ruskich – toteż stanowił handlową domenę Lwowa.

 

Znaki własnościowe.

Towary w beczkach, a także ciosy dębowe i wi ązki sztab żelaznych, opatrzone są znakami kupieckimi, tak zwanymi merkami (gmerkami). Merki stanowią kombinację prostych i łamanych kresek. Pełniły one rolę zbliżoną do dzisiejszych pieczęci, bądź też funkcję podpisu. Merki towarowe mogły wskazywać na gatunek lub jakość produktów. Były jednak przede wszystkim znakami rozpoznawczymi wysyłającego lub odbiorcy towaru, gwarantującymi prawo własności. Występowanie dwóch lub więcej merków na jednym opakowaniu mogło oznaczać własność spółki kupieckiej.

Dzięki badaniu merków udało się już z dużą dozą prawdopodobieństwa ustalić właścicieli części towarów. Byli nimi obywatele Torunia i Gdańska. Zbiór merków na zachowanych towarach wskazuje, że ładunek Miedziowca mógł mieć nawet kilkudziesięciu właścicieli.

Ładunek miedzi w postaci owalnej wylewki – tzw. plaster miedzi. (obiekt 3D)

Java is currently not available on your browser. Please enable Java (www.java.com) to view the model.

Beczka do przewozu ładunku z widocznymi znakami własnościowymi kupców – tzw. merkami. (obiekt 3D)

Java is currently not available on your browser. Please enable Java (www.java.com) to view the model.

Ładunek wydobyty z wraka Miedziowca na ekspozycji CMM, fot. Bernadeta Galus/CMM.

Ładunek drewna z Miedziowca w postaci klepek, fot. Bernadeta Galus/CMM.

Wiązki sztab żelaznych ładunku z wraka Miedziowca, fot. Bernadeta Galus/CMM.

Bryły rudy żelaza przewożone w beczkach – część ładunku wraka Miedziowca, fot. Bernadeta Galus/CMM.

Dziegieć był jednym z elementów ładunku Miedziowca.

Wśród towarów znalezionych na Miedziowcu był również potaż.

Wosk pszczeli – część ładunku Miedziowca, fot. Bernadeta Galus/CMM.

Beczki z wraka na wystawie w CMM, fot. Bernadeta Galus/CMM.
 
Ośrodek Kultury Morskiej CMM EEA Grants MKiDN Promesa MKiDN CMM Stavanger Museum Klient 7AV